DOORKA CULIMADA SOOMALIYEED AY KULEYIHIIN SIYAASADA

 

          DOORKA CULIMADA AY KU LEEYIHIIN SIYAASADA

CULIMADA SOOMALIYEED WAXA AY KU SUNTANYIHIIN CADAALAD IYO XAQ DHOWR SIDAAS DARTEED WAXA AY XAL U HELI KARAAN ISFAHAN DARADA SIYAASADEED EE DALKA KA JIRA

Culimada waxay leeyihiin saameyn xooggan, iyadoo dadka laga yaabo inay ka dhegeystaan, ku tiirsanaadaan, ama raacaan fikradaha iyo talooyinka culimada ee ku saabsan siyaasadda. Waxay ay kusuntanyihiin arimo ay ka mid yihiin xaqiijinta cadaaladda, ilaalinta diinta iyo akhlaaqda, ka hortagga caddaalad-darrada, iyo taageeridda hoggaamiyeyaasha cadaalad leh.

waxay kaalin weyn ka qaadan karaan hagaajinta iyo xoojinta siyaasadda. Culimada oo si firfircoon uga shaqeeya siyaasadda waxay caawin karaan dhinacyo badan, sida:

1.     Xaqiijinta Caddaaladda: Culimada waxay ku dadaali karaan inay taageeraan nidaamyada caddaalad, iyagoo diinta ku saleynaya, taasoo dhalin karta siyaasado cadaalad ah iyo xukun dhab ah.

2.     Ka Hortagga Musuqmaasuqa: Culumada waxay bulshada ku baraarujin karaan waxyeellada musuqmaasuqa, waxaana ay u qaadi karaan ololayaal ama dadaallo lagu dhisayo nidaam hufan oo siyaasadeed.

3.     La dagaallanka Siyaasadda Xumada: Culimada ayaa si gaar ah uga shaqeyn kara sidii loo hakin lahaa ama loo yareyn lahaa siyaasadda xun ama tabashada bulsho ee ka dhalata go'aanada khaldan. Waxaa muhiim ah in culimada ay ka hadlaan dhibaatada siyaasadda xun iyo sida loo hagaajin karo.

4.     Ka Hortagga Faraqa iyo Khilaafaadka: Culimada waxay ciyaari karaan door dhexe oo nabadeyn ah, iyadoo bulshada ku hogaamin karaan wada hadal iyo isfaham, isla markaana ka hortagi karaan khilaafaadka siyaasadeed ee bulshada dhexdeeda.

Marka la eego faa'iidooyinka, waxaa sidoo kale jirta halis haddii culimada si khaldan ugu milmaan siyaasadda, gaar ahaan haddii ay ku lug yeeshaan kooxo ama xisbiyo siyaasadeed oo aan dhexdhexaad ahayn. Tani waxay keeni kartaa in bulshada loo kala qaybiyo ama culimada lagu eedeeyo in ay taageeraan ama difaacaan siyaasado aan sax ahayn.

Waxa ay ka qeyb qaataan wada hadalada iyo heshiisyada dowladda dhexdeeda iyo kuwa caalamiga ah.

                                GOLAHA CULIMADA QARANKA

Golaha Culimada Qaranka (The National Ulama Council) waa urur culimo Soomaaliyeed oo muhiim ah, kaas oo u heellan ilaalinta iyo faafinta diinta Islaamka ee dalka. Golaha wuxuu ka koobnaan karaa culimo iyo aqoonyahanno diimeed, kuwaas oo ka qeybqaata go'aan ka gaarista arrimaha diinta, xallinta khilaafaadka iyo gudbinta fatwooyin (go'aano diimeed) bulshada.

Golaha Culimada Qaranka wuxuu door muhiim ah ka ciyaaraa taageeridda xeerarka iyo dhaqanka diinta Islaamka, gaar ahaan marka ay arrimo muhiim ah soo ifbaxaan sida siyaasadda, bulshada, dhaqaalaha, iyo xaaladaha kala duwan ee dalka.

 

                      MUHIIMADA GOLAHA CULIMADA QARANKA

Golaha Culumada Qaranka waa hay'ad muhiim ah oo ka tirsan bulshada Soomaaliyeed, waxayna ka qeyb qaataan arrimo badan oo diini ah, bulshada, iyo siyaasadda dalka. Golaha Culumada Qaranka wuxuu ka kooban yahay culimo (uluumo) kala duwan oo diinta Islaamka ku xeeldheer, kuwaas oo si wadajir ah uga shaqeeya dhowrista iyo dhiirrigelinta dhaqanka iyo diinta Islaamka ee dalka.

Muhiimadda Golaha Culumada Qaranka waxaa ka mid ah:

1. Difaaca Diinta Islaamka: Golaha Culumada Qaranka waxay ka shaqeeyaan difaaca diinta Islaamka iyo hagidda bulshada sidii loo raaci lahaa mabaadi'da iyo aqoonta Islaamka. Waxay si cad uga jawaabaan arrimaha la xiriira fahamka saxda ah ee diinta Islaamka, iyo ka hortagga fikirrada khaldan ee ka soo horjeeda Islaamka.
2. Talooyin iyo Aragtiyo Siyaasadeed: Golaha Culumada Qaranka wuxuu talooyin iyo aragtiyo muhiim ah ka bixin karaa arrimaha siyaasadeed ee dalka. Iyagoo tixgelinaya mabaadi'da Islaamka, waxay ku talin karaan xalinta khilaafaadka iyo ilaalinta nabadda iyo xasilloonida dalka.
3. Hoggaaminta Bulshada: Culumada Qaranka waxay bulshada ku hagaan sidii ay u horumarin lahaayeen noloshooda maalinlaha ah iyadoo la raacayo aqoonta diinta. Waxay ka qeyb qaataan in bulshada lagu wacyigeliyo arrimaha diinta iyo dabeecadaha wanaagsan sida caddaaladda, wanaagga, iyo dulqaadka.
4. Arimaha Caqiidada iyo Dhaqanka: Golaha Culumada waxay ka shaqeeyaan ilaalinta caqiidada toosan ee dadka Soomaaliyeed, gaar ahaan ilaalinta dhaqanka Islaamka iyo diinta, taasoo ka hortageysa waxyaabaha ka soo horjeeda dhaqanka wanaagsan iyo diinta.
5. Wadajirka iyo Midnimada: Iyadoo loo marayo talooyinkooda, golaha culumada wuxuu ka qeyb qaataa xoojinta midnimada ummadda Soomaaliyeed, iyadoo la tixgelinayo in culimadu ay yihiin hay’ad muhiim ah oo lagu kalsoon yahay.

Marka la soo koobo, Golaha Culumada Qaranka wuxuu muhiim u yahay bulshada Soomaaliyeed iyo dalka guud ahaan, gaar ahaan dhinacyada diinta, siyaasadda, bulshada, iyo xasilloonida. Culumada waxay si joogto ah uga shaqeeyaan sidii bulshada loo hagi lahaa iyadoo la raacayo isla xeerarka iyo dhaqanka wanaagsan ee IslaamkaGOLAHA CULIMADA QARANKA IYO DOORKIISA KU AADAN XALINTA ISAFAH DARADA SIYAASADEED EE DALKA

Golaha Culumada Qaranka wuxuu leeyahay door muhiim ah oo ku saabsan xalinta isafah-darada siyaasadeed ee dalka, gaar ahaan xilliyada khilaafaadka siyaasadeed ama markasta oo dalka uu wajaho xaalado adag oo siyaasadeed. Culumada, oo ah xubno aqoon sare u leh diinta Islaamka iyo dhaqanka bulshada, waxay leeyihiin awood ay bulshada iyo siyaasiyiinta ku hagi karaan si loo xalliyo khilaafaadka, loona abuuro wadajir iyo xasillooni.

Doorka Golaha Culumada Qaranka ee Xalinta Khilaafaadka Siyaasadeed waxaa ka mid ah:

1. Dhiirrigelinta Xalinta Khilaafaadka iyadoo la raacayo Dastuurka iyo Sharciga: Culumada waxay ka shaqeeyaan inay xal u helaan khilaafaadka siyaasadeed iyadoo loo eegayo dastuurka dalka iyo mabaadi'da Islaamka, taasoo ka caawin karta dhinacyada siyaasadda inay fuliyaan go'aanada ku saleysan sharciga iyo xeerarka diinta. Waxay ka hortagaan in siyaasiyiinta ay ku dhaqmaan waxyaabaha ka soo horjeeda xeerarka iyo anshaxa dalka, waxayna dhiirrigeliyaan wada hadal iyo is-afgarad dhex mara dhinacyada khilaafsan.
2. Wacyigelin iyo Barista Bulshada: Culumada waxay ka qeyb qaataan wacyigelinta bulshada ee ku aaddan muhiimadda ay leedahay nabadda iyo xasilloonida siyaasadeed. Waxay ku adkeeyaan in khilaafaadka siyaasadeed lagu xalliyo hab nabadeed iyo in bulshadu ku dadaasho isku-tashi iyo wada hadal. Wacyigelintooda waxay dadka ka caawisaa inay fahmaan in is-afgarad iyo nabad ay yihiin waddooyinka ugu wanaagsan ee lagu gaaro horumar iyo isbeddel siyaasadeed oo waara.
3. Hagida Dhinacyada Siyaasadeed iyo Dowladda: Golaha Culumada Qaranka wuxuu kaloo door ka ciyaari karaa hagidda dhinacyada siyaasadeed iyo dowladda si ay u helaan xalal waara oo ku saleysan wada hadal iyo isdhexgal. Waxay ku dhiirrigeliyaan in la sameeyo nidaam siyaasadeed oo caddaalad ku dhisan, oo ujeedadiisu tahay in la helo xasillooni iyo horumar waara, iyadoo la tixgelinayo danta guud ee bulshada.
4. Xalinta Khilaafaadka Siyaasadeed ee Dhanka Shuruucda iyo Caddaaladda: Culumada waxay muhiim u yihiin in ay ka hor tagaan inay siyaasiyiinta iyo madaxda dalka ka faa’iideystaan khilaafaadka si sharciga iyo caddaaladda looga leexdo. Waxaana si gaar ah u muhiim ah in culimadu ku baraarujinayaan dhinacyada siyaasadda in is-casilaad, is-afgarad, iyo heshiisyo laga gaadho arrimaha siyaasadeed ee ku saabsan dalka.
5. Dhiirrigelinta Xasilloonida iyo Iskaashiga: Marka ay dhacaan is-afgarad-darrooyinka siyaasadeed ee dalka, culimada waxay door muhiim ah ka ciyaaraan dhismaha is-afgarad iyo iskaashi u dhexeeya dhinacyada khilaafsan. Iyagoo taageeraya wada hadalka iyo dhexdhexaadnimada, culimadu waxay ku dhiirrigeliyaan siyaasiyiinta inay raadiyaan xalka ugu haboon ee lagu xallinayo khilaafaadka.
6. Hagaajinta Dhaqanka Siyaasadeed: Goluhu wuxuu sidoo kale ka shaqeeyaa in laga dhigo dhaqanka siyaasadeed mid ku saleysan edeb, tixgelin, iyo xushmad, taasoo ka hortageysa in cadaawad iyo qalalaase siyaasadeed ay ka dhacaan dalka. Culumadu waxay ku baraarujinayaan siyaasiyiinta inay ka shaqeeyaan danta guud ee bulshada, halkii ay diiradda u saari lahaayeen danta gaarka ah.

Gabagabo: Golaha Culumada Qaranka wuxuu leeyahay door muhiim ah oo kaalin weyn ka ciyaaraya xalinta isafah-darada siyaasadeed ee dalka, maadaama ay awood u leeyihiin inay ka dhaadhiciyaan dhinacyada siyaasadeed inay raacaan xalal nabadeed iyo kuwo ku saleysan caddaalad iyo sharciga Islaamka. Wada-hadalka iyo dhexdhexaadnimada ay dhiirrigeliyaan waxay ka caawineysaa in la gaaro nabad iyo is-afgarad, taasoo lagama maarmaan u ah horumarka iyo xasilloonida Soomaaliya.